Τοπία στα κάρβουνα

Εκείνο το βράδυ στο θέατρο μιλούσαμε για βιοποικιλότητα και τοπίο. Θα πρέπει να είναι πλέον τριψήφιος ο αριθμός παρόμοιων εκδηλώσεων που συμμετέχουμε ή οργανώνουμε τα τελευταία 15 χρόνια. Την ίδια ώρα ο κεντρικός ορεινός όγκος της Άνδρου, πυρήνας για τα νερά, τη βιοποικιλότητα και το τοπίο για αυτό και περιοχή NATURA, στις φλόγες. Για πολλοστή φορά αλλού η πραγματικότητα και αλλού η γνώση ή ο κοινός νούς.

Με βαριά καρδιά και σκοτισμένο κεφάλι ξεκίνησα κι εγώ το πρωί για τη φωτιά. Ενώ οδηγούσα, μέσα από τη θλίψη και την απογοήτευση σκέψεις και ερωτηματικά ξεπηδούσαν σαν τις φλόγες. Τι νόημα έχει η επί τόσα χρόνια προσπάθεια διάχυσης γνώσης, η αυτοθυσία των πυροσβεστών, εθελοντών ή μη, όταν εξακολουθούμε να έχουμε 30-40 πυρκαγιές το χρόνο από τις οποίες οι πιο πολλές –και αυτή τέτοια μοιάζει- για βοσκοτόπια. Γιατί τέτοια απερίσκεπτη συμπεριφορά, γιατί τέτοια αδιαφορία για τους κοινούς πόρους, γιατί τέτοια αδιαφορία για το αύριο, γιατί, γιατί, για τι;  Με αυτά και άλλα παρόμοια που από σκέψεις γινόταν κοτρώνες και σε χτυπούσαν, έστριψα στο δρόμο για την Αγία Μαρίνα. Είχα χρόνια να περάσω, θυμόμουν ένα παρθένο βουνό. Περισσότερες σκέψεις από εκείνες που αναστατώνουν με περίμεναν.

Ο δρόμος φαρδύς και ασφαλτοστρωμένος μέχρι τις Εβρουσές. Ένα πανάκριβο έργο ξεκάρφωτο στη μέση του πουθενά. Ευρωπαϊκά χρήματα, δικά μας χρήματα, δανεικά και αυτά (γιατί τίποτε δεν είναι δωρεάν).  Κάποιοι ωφελήθηκαν από τις χρηματοδοτήσεις , για το μετά και τους άλλους δε βαριέσαι…Ο εργολάβος κατά την εκτέλεση επιδόθηκε φαίνεται και στο τοπικό άθλημα της παράνομης λατόμευσης πέτρας  ένθεν και ένθεν του δρόμου δημιουργώντας τεράστιες εκχερσώσεις. Πρότειναν έργα στα κουτουρού και ότι κάτσει, και ακόμη αυτό γίνεται. Με τον έναν ή τον άλλο, αυθαίρετο πάντως τρόπο το οδικό δίκτυο έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 15 χρόνια. Σχεδιασμός; Μα τι σημαίνει αυτό;  Μια ακόμη λέξη, κενή παντός περιεχομένου, που στα νέα ελληνικά επιζεί ως σκήνωμα και επαναλαμβάνεται κουραστικά από πολιτικολογούντα κύμβαλα αλαλάζοντα.

Λίγα μέτρα μετά τη στροφή σωροί από σκουπίδια- τα περισσότερα ανακυκλώσιμα-και μπάζα σκορπισμένα από τον άνεμο. Να μια χρήση του δρόμου που δεν είχα σκεφτεί.

Παρακάτω αριστερά η φαρδιά στράτα για τη Χώρα μπαζωμένη καθώς έχει μετατραπεί σε κανάλι παροχέτευσης ομβρίων του δρόμου. Το λιθόστρωτο σκεπασμένο για εκατοντάδες μέτρα, για πάντα.

Στη στροφή για το μοναστήρι θυμόμουν κάτι υπέροχους τεράστιους βράχους, γλυπτά της φύσης μετά από εκατομμύρια χρόνια διάβρωσης του νερού και του ανέμου. Άφαντα και αυτά, να φαρδύνει η στροφή , να μη δυσκολεύονται οι προσκυνητές, να πάρουμε και την πέτρα.

Παρακολουθώντας την πυρετώδη λιθοδομική δραστηριότητα σε κάποια μοναστήρια της Άνδρου τα τελευταία χρόνια σκέφτομαι πως η αρρώστια αυτή της «κτιζοφρένειας» (παλαιότερο άρθρο μου εδώ:
 http://old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=487  
   δεν άφησε κανέναν απρόσβλητο, ούτε καν τους κατ’εξοχήν εκφραστές του πνευματικού. Μου έρχεται στο νου ο Henry David Thoreau που αναρωτιόταν πάνω από 150 χρόνια πριν:

«…Τα Έθνη [και οι άνθρωποι] διακατέχονται από μια παρανοϊκή φιλοδοξία να διαιωνίσουν την μνήμη τους μέσω της ποσότητας πελεκημένης πέτρας που αφήνουν πίσω τους. Αν μόνο αφιέρωναν ισοδύναμες προσπάθειες να εξομαλύνουν και να εξευγενίσουν την κοινωνική τους συμπεριφορά.  Λίγη σύνεση θα ήταν πιο αξιομνημόνευτη από ένα μνημείο ίσαμε το φεγγάρι…» (Walden, μετάφραση δική μου)

Αμέσως μετά ένα δάσος από τεράστιες κεραίες  καταλάμβανε τη ράχη. Συρματόσχοινα, τεράστιες μεταλλικές κατασκευές οικίσκοι και το αναλογούν σκουπιδαριό. Επίσης αυθαίρετα στην ουσία καθώς η διαδικασία αδειοδότησης, όποτε βέβαια ακολουθείται, είναι ελλιπής. Προκειμένου να έχουμε καλύτερη λήψη στα κινητά στα κομμάτια και το τοπίο και η ομορφιά. Μα υπάρχουν τρόποι, αν σχεδιάσεις να έχεις και τα δύο, όπως στο Άγιο Όρος. Αρκεί να ενδιαφέρεται κανείς.

Σε όλο το μήκος του δρόμου, κατά μήκος της κορυφογραμμής δεκάδες καινούριες κολώνες μεταφοράς ρεύματος. Την ίδια ώρα που υπογειοποιείται με τεράστιο κόστος το δίκτυο της Χώρας για αισθητικούς λόγους, κυριολεκτικά γαζώνουμε τα ωραιότερα τοπία και διαδρομές της Άνδρου χωρίς την παραμικρή μέριμνα για την ελαχιστοποίηση , αν μη τι άλλο, της οπτικής όχλησης. Εκτός βέβαια από την αισθητική παράμετρο πρέπει να αναφερθεί και η αύξηση πυρκαγιών προκαλούμενων από το επεκτεινόμενο και πλημμελώς συντηρούμενο δίκτυο ηλεκτροδότησης. Τέτοια ήταν κατά πάσα πιθανότητα η τελευταία φωτιά στα Υψηλού το Πάσχα.

Εκεί λοιπόν που αναρωτιόμουνα που οδηγούν οι κολώνες, ξεπρόβαλε πάνω στην κορυφογραμμή ένα εκχερσωμένο και περιφραγμένο ίσωμα με ηλιακούς συλλέκτες. Παραπλεύρως διάφορα οικοδομικά υλικά. Ένα φωτοβολταϊκό «πάρκο» μακριά από το δίκτυο και σε σημείο που ο άνεμος απειλεί να ξηλώσει τους συλλέκτες. Υποδειγματικός σχεδιασμός…Εδώ είχε χωράφι κάποιος, τώρα ήθελε το επιδοτούμενο ρεύμα, εδώ και τώρα το έκανε. Όμως οι επιδοτήσεις κόβονται και θα μείνει φοβάμαι το βιομηχανοποιημένο τοπίο στην εγκατάλειψη, χωρίς καν κάποιο οικονομικό όφελος.

Απέναντι από το ηλιακό «πάρκο» η παράνομη δημοτική γεώτρηση (υπάρχει η σχετική απόφαση του τότε ΥΠΕΧΩΔΕ) των Στραπουριών, η οποία προκαλεί στήρευση πηγών και αναδιανέμει εκ των πραγμάτων το νερό. Ένα ακόμη μνημείο αυθαιρεσίας.

Διέσχιζα ήδη τα καμένα από κάποια προηγούμενη φωτιά και πλησίαζα τη διασταύρωση με το χωματόδρομο που φτάνει στον Πιτροφό. Άλλη μια περίπτωση καινούριας διάνοιξης χωρίς μελέτη. Πολλές φορές οι διανοίξεις αυτές γίνονται καταστρέφοντας τις παλιές «στενές» καθώς κανείς από τους εξυπηρετούμενους «οικοπεδούχους» εκατέρωθεν δεν παραχωρεί γή. Άλλο ένα παράδειγμα της τραγωδίας των κοινών.

Η καταστροφή των «στενών» και των ξερολιθιών εκτός από πολιτισμικό έγκλημα αναιρεί και την πυροπροστασία που παρέχουν οι διπλοί τοίχοι. Αν οι διανοίξεις γινόταν δίπλα στις στενές η πυροπροστασία αντιθέτως θα ενισχυόταν.

Παρακάτω λοιπόν σε αυτό το δρόμο ήταν παραταγμένα τα πυροσβεστικά οχήματα με σκοπό να εμποδίσουν το πύρινο μέτωπο να περάσει το δρόμο. Παρότι η εμπειρία μου δεν άφηνε πολλά περιθώρια αισιοδοξίας, ήλπιζα ότι θα τα καταφέρουμε. Δυστυχώς βιώσαμε την απαισιόδοξη και συνηθέστερη εκδοχή, η φωτιά πέρασε. Ο δρόμος από μόνος του δεν φτάνει. Κατ’αντιδιαστολή όποιος έβαλε τη φωτιά από κάποιο αυθαίρετο δρόμο έφτασε και έφυγε γρήγορα από το σημείο και από κάποιο τέτοιο δρόμο πηγαινοφέρνει τα ζώα του.

Μετά τη διασταύρωση και πριν τη φωτιά συνάντησα ακόμη δύο περιπτώσεις δυνατοτήτων που έφερε ο δρόμος. Κάποιος βρήκε τρόπο να «βολέψει» δεκάδες τριαξονικά χώματα από κάποια εκσκαφή ενώ λίγο παρακάτω μερικά φορτηγά σκουπίδια (πάλι ως επί το πλείστον ανακυκλώσιμα) που απόθεσε κάποιος άλλος τότε που είχε κλείσει η χωματερή ώστε να απομακρυνθούν από την «αυλή» του. Μετάθεση των προβλημάτων στο χώρο και το χρόνο.

Σε όλα τα παραπάνω πρέπει φυσικά να προσθέσουμε και τις εκτός σχεδίου οικοδομές που σκορπίζουν στο χώρο όπου τους το επιτρέπουν οι δρόμοι κουβαλώντας μύρια όσα προβλήματα (μπάζα, σκουπίδια, κολώνες ΟΤΕ-ΔΕΗ, βόθρους γεωτρήσεις κλπ) σε μέχρι πρότινος παρθένες περιοχές. Την δεκαετία 2000-2010 κατασκευάστηκαν, τα περισσότερα εκτός σχεδίου (πόλεως), και χωρίς οποιοδήποτε άλλο σχεδιασμό γύρω στα 1500 σπίτια στην Ανδρο.(Έρευνα Όλγας Καραγιάννη).  Αλήθεια με την καμένη γή να συγκρατεί όλο και λιγότερο νερό και τις απαιτήσεις τόσο αυξημένες τι θα γίνει στην επόμενη ανομβρία; Μείωση ποσότητας και υποβάθμιση ποιότητας (σκουπίδια, τώρα και καμένα) ενός από τους σημαντικότερους πόρους του νησιού.

 Η ψευδαίσθηση ότι στην ιδιοκτησία μου κάνω ότι θέλω σε συνδυασμό με το «εγώ για μένα τώρα, αύριο έχει ο Θεός» και την περιφρόνηση των κοινών  διαμόρφωσε και δυστυχώς συνεχίζει να διαμορφώνει –ή καλύτερα να παραμορφώνει- τη νεοελληνική πραγματικότητα. Έτσι το τοπίο που είναι η αντανάκλαση  του πολιτισμού μας καθίσταται εφήμερο, της ώρας, στα κάρβουνα μεταφορικά και κυριολεκτικά.

Στις σκέψεις που αδρά παρέθεσα σαν να ακούω τον αντίλογο και την κριτική: Μα καλά όλα τον ενοχλούν, όλα του φταίνε, θέλει να γυρίσουμε πίσω στα κάρα… Τα ξανασκέφτομαι και με περίσκεψη επιβεβαιώνω τις αντιρρήσεις μου. Το πρόβλημα είναι να μη σε ενοχλούν αυτά και τα παρόμοια, να βυθίζεσαι στην απάθεια και τη μοιρολατρική αποδοχή του άσχημου, του άχαρου, του δυσλειτουργικού έναντι προσωρινού προσωπικού βολέματος..

Έλεγαν οι παλιοί «καλή ευκολία», μια ευχή βγαλμένη από τις αναρίθμητες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν για την επιβίωση. Σήμερα η ευκολία και η ευχέρεια ελλείψει συνειδητοποιημένων στόχων ζωής καταλήγει στην ευτέλεια, νεοελληνιστί ξεφτίλα.

 Δεκαπέντε χρόνια πέρασαν από τότε που άφησα οριστικά την Αθήνα και εγκαταστάθηκα μόνιμα στο νησί αναρωτώμενος γιατί συνεχίζουμε να καταστρέφουμε, δεκαετία μετά από δεκαετία, την Ελλάδα. Ανησυχούσα ότι και η Άνδρος που είχε φτάσει σχεδόν αλώβητη στην τρέχουσα χιλιετία θα είχε παρόμοια τύχη.  Με όσα βλέπω καταλήγω στο θλιβερό συμπέρασμα ότι μάλλον τελικά θα έχει χειρότερη καθώς οι τάσεις της εποχής εντείνονται και βρίσκουν μπροστά τους μια κοινωνία βυθισμένη σε λήθαργο και  σε ένα νοσηρό ατομισμό. Μια μη κοινωνία.

Μιλώντας για το κακοπαθημένο ελληνικό τοπίο θα ήταν παράλειψη να μην κάνουμε μια αναφορά στην επικείμενη επέλαση πολυάριθμων τερατωδών ανεμογεννητριών. Από τα πολλά που έχουν γραφτεί για αυτό το θέμα σε όλο τον κόσμο που μπορείτε να βρείτε στο windwatch,gr  χαρακτηριστικό σε σχέση με τα παραπάνω είναι το άρθρο του Ρόμπερτ Μακφαρλαν  Απειλούμενα τοπία. Μεταφρασμένο εδώ:

http://old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=493

Κλείνοντας παραθέτω και δύο ρήσεις  Ελλήνων του προπερασμένου αιώνα, δυστυχώς πιο επίκαιρες από ποτέ.

Έλεγε ο Π. Καλλιγάς ότι η πραγματική ανάπτυξη « συνίσταται εις το να εννοήσουμε τα ίδια μας τα στοιχεία, εις την σπουδήν του εαυτού μας» και  αλήθεια πόσο εύστοχα ο Εμμ. Ροϊδης είχε επισημάνει ότι η πληγή της Ελλάδας είναι οι Έλληνες.

Άνδρος 17 Αυγούστου 2013
Αλέξανδρος Μαβής

("Τοπίο στα Κάρβουνα" Μεταφορά δανεισμένη από το άρθρο του καθ. Δημήτρη Μπριασούλη «Φιλέτα στα κάρβουνα» που μπορείτε να διαβάσετε εδώ:

http://www.e-ecology.gr/DiscView.asp?mid=2009&forum_id=15&)

φωτογραφίες από πρόσφατες φωτιές στην Άνδρο: Vanglouk