Ο Διόνυσος στην Άνδρο

Ταξιδευτής δεινός καθώς ήταν και λάτρης της θάλασσας, ο Διόνυσος έφτασε κάποτε, σύμφωνα με τούς μύθους του, και στην Άνδρο. Όπως βεβαιώνει μάλιστα επίμονη μαρτυρία, το νερό πού ανάβλυζε από την πηγή του ιερού του αποκτούσε στη διάρκεια της εορτής του την οσμή ή τη γεύση οίνου. Ό περικαλλής ναός πού του είχαν αφιερώσει οι αρχαίοι Ανδριώτες δεν έχει εντοπιστεί, σώζονται ωστόσο πολλά νομίσματα με τη μορφή και τα σύμβολά του. Η χριστιανική Άνδρος εγκατέλειψε την αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, τη σημερινή Παλαιόπολη, και ξέχασε γρήγορα ...
...τον θεό και το θαύμα του.
Χίλια χρόνια αργότερα ωστόσο, κατά την Αναγέννηση, εμβριθείς μελετητές ξέθαψαν όλα τα σχετικά χωρία και κατέστησαν την αρχαία παράδοση και πάλι επίκαιρη. Ο Τισιανός αφιέρωσε στους εορτάζοντας Ανδριώτες έναν από τούς πιο εκλεκτούς του πίνακες. Σε μια εποχή πού επιζούσε ακόμα το λατινικό δόγμα στην Άνδρο, ή μικρή κοινότητα των Καθολικών πού είχε απομείνει, ισχυρίστηκε κάποια στιγμή ότι το θαύμα της μετατροπής του νερού σε κρασί είχε αναβιώσει σε ένα χριστιανικό περιβάλλον. Αυτό συνέβαινε την ήμερα των Θεοφανίων, πού συμπίπτει σχεδόν με την αρχαία διονυσιακή εορτή, και κατά την οποία οι Καθολικοί τιμούν τον εν Κανά γάμο και το συναφές θαύμα του Ιησού.
Μετά την ελληνική επανάσταση και με την ενθάρρυνση του βασιλιά Όθωνα, διάφοροι σοφοί από τη Δύση επισκέφθηκαν την Άνδρο και άρχισαν να αναζητούν τον διονυσιακό ναό και τα υλικά κατάλοιπα του αρχαίου θαύματος. Οι Ανδριώτες τους υπέδειξαν την εκκλησία του γραφικού χωρίου Μένητες, από το ιερό της οποίας τρέχει πάντα γάργαρο νερό.
Ο Διόνυσος στην Άνδρο ή Οι μεταμορφώσεις ενός μύθου συγκεντρώνει σχολαστικά και συστηματικά όλες τις σχετικές μαρτυρίες και τις συνδέει μεταξύ τους με εύλογες και ελκυστικές υποθέσεις.  

Ο Δημήτρης Κυρτάτας γεννήθηκε το 1952 στην Αθήνα και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη και το Λονδίνο. Διδάσκει αρχαία ιστορία, από το 1985 έως το 2001 στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και από το 2002 στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στα δημοσιεύματά του περιλαμβάνονται τα ακόλουθα βιβλία: "Δούλοι, δουλεία και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής", Ο Πολίτης, Αθήνα 1987, "Επίκρισις: Η κοινωνική δομή των χριστιανικών κοινοτήτων από τον πρώτο έως τον τρίτο αιώνα", πρόλογος G.E.M. de Ste Croix, μτφρ. Γιάννης Κρητικός, Εστία, Αθήνα 1992, "Παιδαγωγός: Η ηθική διαπαιδαγώγηση στην ύστερη ελληνική αρχαιότητα", Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Αθήνα 1994, "Η Αποκάλυψη του Ιωάννη και οι επτά εκκλησίες της Ασίας", Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995, "Χόλος γυναικός και άλλες ιστορίες από τον ερωτικο βίο των αρχαίων Ελλήνων", με εικονες του Αλέκου Λεβίδη, Άγρα, Αθήνα 1999, "Ιερείς και προφήτες: Η παραγωγή και η διαχείριση του δόγματος στον πρώιμο χριστιανισμό", Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2000, "Κατακτώντας την αρχαιότητα: Ιστοριογραφικές διαδρομές", Πόλις, Αθήνα 2003 κ.ά. Το 2010 εξέδωσε με τον Σπύρο Ράγκο, και πρόλογο του Δ. Ν. Μαρωνίτη, το βιβλίο "Η ελληνική αρχαιότητα: Πόλεμος, πολιτική, πολιτισμός" (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών / Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) και το 2010 το "666: Ο αριθμός του βιβλίου" (Εκδόσεις Άγρα).